بررسی پتانسیل آلودگی ذاتی و ویژه آبخوان دشت تبریز

در بسیاری از موارد آلودگی آب¬های زیرزمینی، بعد از آلوده شدن چاه¬های آب شرب شناسایی می شوند. رفع آلودگی آب¬های زیرزمینی بسیار پرهزینه و فرآیندی طولانی است و اغلب زمانی آلودگی تشخیص داده می شود که رفع آلودگی آبخوان تقریبا غیرممکن می گردد. به¬ همین دلیل، تلاش¬های زیادی در جهت جلوگیری، کاهش و محدود کردن آلودگی آب¬های زیرزمینی صورت گرفته است. تهیه نقشه آسیب پذیری آبخوان به عنوان راه حل مناسبی برای توسعه برنامه ریزی و تصمیمات مدیریتی ، به منظور جلو گیری از آلودگی آب¬های زیر زمینی می باشد. با توجه به این مسئله که بخش عمده¬ای از منابع مهم آب از آبخوان زیرزمینی تامین می¬شود و از طرفی دیگر وجود منابع آلاینده شهری، صنعتی و کشاورزی که باعث ورود یون¬های آلاینده به آبخوان می¬شود، ضرورت تهیه نقشه خطر آسیب پذیری آبخوان چندین برابر می¬شود. از مهم¬ترین اهداف این تحقیق ¬شناسایی نواحی آسیب پذیر آب¬های زیرزمینی آبخوان دشت تبریز و نواحی اطراف آن، در استان آذربایجان شرقی واقع در شمال شرقی ایران با استفاده از مدل drastic و معرفی مدل جدید draia برای بررسی پتانسیل ویژه آبخوان می¬باشد. هفت پارامتر هیدروژئولوژیکی موثر بر آلودگی آب¬های زیرزمینی ( عمق تا سطح ایستابی، تغذیه خالص، محیط آبخوان، محیط خاک، توپوگرافی، محیط غیراشباع و هدایت هیدرولیکی) به کار رفته در مدل drastic و پنج پارامتر مناطق مسکونی (چگالی جمعیت)، تاسیسات غیر مسکونی(صنعتی)، مناطق کشاورزی، تاثیر نواحی چاه¬های پمپاژ و تاثیر رودخانه¬ها در تغذیه و تخلیه آبخوان در مدل draia، برای تهیه نقشه¬های آسیب پذیری ذاتی و ویژه آبخوان استفاده می¬شود. برای ارزیابی مدلdrastic، مدل¬هایsintacs و siنیز برای تهیه نقشه آسیب پذیری آبخوان دشت تبریز استفاده شد و سپس همبستگی بین لایه نیترات و نقشه¬های آسیب پذیری مدل¬های یاد شده محاسبه گردید. با توجه به سطح معنی داری ضریب همبستگی محاسبه شده برای مدل drastic واسنجی صورت گرفت و ضرایب پارامترهای آن تصحیح شد و مدل drastic اصلاحی با ضریب همبستگی 724/0 به عنوان بهترین مدل برای ارزیابی آسیب پذیری آبخوان منطقه انتخاب شد. در نهایت نقشه آسیب پذیری ذاتی (drastic اصلاحی) با نقشه آسیب پذیری ویژه جهت تهیه نقشه خطر آسیب پذیری تلفیق گردید. بر اساس نقشه حاصل نواحی شمال شرقی و شرق محدوده مطالعاتی آسیب پذیرتر از سایر نواحی آن می¬باشد. جهت صحت -سنجی نتایج ¬بدست آمده از مدل در 73 نکته از رده¬های مختلف آسیب پذیری نمونه تهیه شد و بر اساس نتایج حاصل، پراکندگی مقادیر نیترات در بخش شمال شرقی و شرق محدوده مورد مطالعه بیشتر از سایر نواحی آن می¬باشد بنابرین مقادیر پراکندگی نیترات و رده¬های آسیب پذیری از هم خوانی خوبی بر خوردار بوده و نتایج حاصل از مدل¬ها را تایید می¬کند. لازم به ذکر است نتایج آنالیز حساسیت مدل drastic به روش حذف تک نقشه و تک پارامتری نشان داد که مهم¬ترین پارامتر تاثیر گذار بر روی اندیس آسیب پذیری پارامتر عمق سطح ایستابی می¬باشد.